پیشگیری و درمان دیسک کمر

امروزه کمر درد پس از سرماخوردگی دومین علت مراجعه به پزشک و غیبت در محل کار در آمریکا میباشد.شما نیز به احتمال بسیار زیاد در طول زندگی دچار کمر درد گردیده اید.

اگرچه بسیاری از کمردردها بدون علت مشخصی میباشند اما یکی از علل شناخته شده ان فتق دیسک میباشد که متاسفانه در کشور ما بیش از حد به آن پرداخته میشود و تمام کمردردها را ناشی ازآن میدانند.بسی جای تاسف است که بسیاری از پزشکان نیز به تمام  بیماران کمر دردی برچسب فتق دیسک میچسبانندغافل از اینکه علل دیگری نیز برای کمردرد وجود دارد که ممکن است حتی علائمی شبیه سیاتیکا داشته باشند. بنابر این اگر دچار کمر درد هستید و حتی درد در اندام تحتانی نیز دارید بدانید که لزوما به معنای فتق دیسک نمی باشد و نکته جالب اینکه انچه به عنوان سند برای فتق دیسک بسیاری از بیماران از جانب پزشک و خود بیمار ارائه میشود گزارش ام ار ای میباشد نه معاینات کلینیکی و شرح حال بیمار و علائم او و جالب تر اینکه در تمام گزارشات ام ار ای فتق دیسک وجود دارد و چندان قابل استناد نیست زیرا در بسیاری از موارد دیسکهای بدون علامتی وجود دارند که علت اصلی درد بیمار نمیباشند چنانکه ممکن است درام ار ای شخصی که هیچگونه کمردردی نیز ندارد فتق دیسک شدید گزارش شده باشد و برعکس بنابر باز هم تاکید می کنم که به ام ار ای فقط به عنوان یک روش تشخیصی کمکی نگریسته شود و نه بیش از ان و تمام پروسه تشخیص .پس ممکن است فردی مشکل فتق دیسک نداشته باشد حتی اگر در ام ار ای او  فتق دیسک گزارش شده باشد.

ما در اینجا فرض را بر این میگذاریم که مشکل بیمار واقعا فتق دیسک میباشدبنابر این به بررسی اناتومی دیسک –وظایف آن –نحوه آسیب و درمان آن می پردازیم.

آناتومی دیسک

دیسک از یک هسته مرکزی به نام نوکلئوس ویک محیط پیرامونی به نام انالوس تشکیل گردیده است و آنچه که به نام فتق دیسک شناخته میشود در واقع حرکت هسته مرکزی به سمت ریشه های عصبی میباشد.

هسته دیسک محتوی آب زیادی میباشد که با فشار های کامپرسیو اب از دست داده وبا برداشته شدن فشار آب جذب میکندبدین جهت است که طول قد هر شخص اوایل روز نسبت به اواخر روز چند سانتیمتر بلندتر میباشدزیرا پس از استراحت دیسک ها آب جذب کرده و در طول روز آب از دست میدهند.با افزایش سن و کاهش پروتوگلیکان های هسته این خاصیت دیسک کمتر گردیده و منجر به تغییرات تخریبی دیسک . عوارض همراه با ان میگردد.بر این اساس مشخص میشود که به چه دلیل احتمال آسیب دیسک در اوایل صبح یا زمانی که فرد بیش از نیم ساعت خوابیده باشد افزایش میابد.

مهمترین وطیفه دیسک ها جذب نیروهای فشاری و برشی بوده و در واقع مثل کمک فنر ماشین عمل میکنند.به جز یک سوم محیطی انالوس بقیه قسمت های دیسک فاقد گیرنده های عصبی و عروق خونی میباشد و تغذیه دیسک نیز از طریق انتشار صورت میگیرد.

مهمترین علل آسیب دیسک

-نشستن طولانی مدت

-نشستن بدون حفظ قوس کمر

-خم شدن های مکرر

-حمل مکرر اجسام سنگین

-ایستادن در وضعیت خمیده

چرخیدن در حالت خم شدن به جلو

اما بدون تردید اگر از من مهمترین دلیل فتق دیسک را بخواهید من بد نشستن را انتخاب میکنم.

جالب توجه است که ضعف عضلات بر عکس آنچه برخی فکر میکنندتاثیر عمده ای در فتق دیسک ندارد .

 انواع فتق دیسک

Intradiskal dysplacement-:هسته مرکزی کمی جابجا میشود ولی هنوز فیبرهای محیطی سالم هستند

Protrusion- :قسمتی از فیبرهای انالوس پاره شده وهسته مرکزی به سمت عقب حرکت میکند اما هنوز دیواره های بیرونی آنالوس سالم هستند

Extrusion- :تمام فیبرهای آنالوس پاره گردیده و هسته به سمت عقب حرکت کرده است

Sequestration-:یک قسمت از هسته جدا گردیده و وارد کانال نخاعی میگردد

تفاوت فتق دیسک خفیف با فتق دیسک شدید

          فتق دیسک خفیف                      فتق دیسک شدید

درد کمر بیشتر از درد پا میباشد         درد پا بسیار بیشتر از درد کمر میباشد

درد دائم \منقطع                            درد دائم

با شروع درد پا درد کمر باقی میماند   با شروع درد پا درد کمر از بین میرود

بیمار قرینه می ایستد                      بیمار به یک طرف متمایل میباشد

شروع درد پا بصورت تدریجی            شروع درد پا بصورت ناگهانی

اختلال حسی منقطع یا دائمی            اختلال حسی دائمی

ضعف عضلانی                               اختلال حرکتی

بعضی حرکات و وضعیتها علائم را     هیچ حرکت یا وضعیتی علائم را کاهش

کاهش می دهد                             نمی دهد

در 98%موارد فتق دیسک در ناحیه L5-L4 وS1-L5اتفاق می افتدکه منجر به سیاتیکا میگردد.اگر فتق دیسک در سگمانهای بالایی کمر رخ دهد عصب فمورال و اگر در سگمانها پایینی دخ دهد عصب ساتیک را درگیر خواهد کرد

سن احتمالی فتق دیسک

سن شایع فتق دیسک بین 20تا 55سال میباشد زیرا پس سن 55سال در واقع دیسک ها خاصیت اوسموتیکی خود را از دست داده و آبی جذب نمیکنند و هسته کوچک میشود در واقع هسته ای باقی نمانده که بیرون بزند پس این مزخرف است وقتی به یک انسان 65ساله میگویند فتق دیسک داری

انواع کمر درد ناشی از فتق دیسک

1. درد فقط در ناحیه کمر وجود دارد

2. درد ناحیه کمر همراه با درد اندام تحتانی تا بالای زانو

3. درد ناحیه کمر همراه با درد اندام تحتانی زیر زانو

علائم بیمار مبتلا به فتق دیسک

_کمر درد با یا بدون درد رادیکولار در یک پا

_افزایش درد با نشستن و خم شدن به جلو

_کاهش درد با ایستادن,راه رفتن و خوابیدن

_اختلال حسی و حرکتی

_کاهش رفلکس های تاندونی

_مثبت شدن تست های SLRوSLUMP

_احتمال انحراف از خط وسط هنگام ایستادن(LATRAL SHIFT)

_افزایش درد با سرفه و عطسه

_کاهش گودی کمر

لازم به ذکر است که در یک بیمار مبتلا به فتق دیسک همه این علائم با هم وجود ندارد و ممکن است برخی از آنها در یک بیمار وجود داشته باشد

نکته قابل توجه اینست که هر چه درد از انتهای اندام به سمت مرکز حرکت کند علامت بهبودی و هرچه درد به سمت انتهای اندام رود علامت وخیم تر شدن شرایط است.

بنابراین اگر در حین درمان درد پای شما کاهش یافت مطمئن باشید درمان بدرستی انجام گرفته است حتی اگر درد کمر شما افزایش یافته باشد که آن نیز موقتی بوده و بعدا کاهش میابد.

درمان فتق دیسک

بدون شک درمان انتخابی ما درمان غیر جراحی میباشد که شامل موارد زیر میباشد:

1.تغییر شیوه زندگی

2.استراحت (غیر مطلق)

3.دارو درمانی (استفاده از NSAIDودر صورت نیاز کورتون)

4.فیزیوتراپی

5.تزریق اپی دورال

شاید بسیاری از شما در مورد استراحت دچار تردید باشید بسیاری از بیماران گمان میکنند هر چه بیشتر استراحت کنند تاثیر بهتری بر روی فرایند درمان دارد در حالیکه کاملا برعکس میباشد. استراحت تنها در حالتی مجاز است که بیمار در شرایط حاد قرار دارد یعنی کمتر از یک هفته از شروع علائم میگذردوبیمار درد رادیکولار تا زیر زانو دارد در این شرایط نیز باید استراحت تنها 3روز و انهم بصورت نسبی باشد و نه مطلق.

استراحت بیش از حد باعث بدتر شدن شرایط میشود زیرا دیسک مجددا آب جذب کرده و بیشتر به ریشه های عصبی فشار وارد می اورد.

درمان جراحی

در موارد زیر به سراغ درمان جراحی میرویم:

_شکست درمان غیر جراحی

_درد های رادیکولار مکرر و غیرقابل تحمل

_اختلال حسی و حرکتی پیشرونده

_بی اختیاری ادرار و مدفوع

_بی حسی ناحیه تناسلی و مقعد

بیمار باید بین 3تا6ماه درمان غیر جراحی را ادامه دهد و پس از ان در صورت ادامه شرایط به سراغ جراحی میرویم اما نکته بسیار مهم اینست که در صورت بروز علائم اورژانسی شامل اختلال حسی و حرکتی پیشرونده و بی اختیاری ادرار و مدفوع بیمار باید ظرف 48ساعت جراحی گردد.

در اینجا تمریناتی که بیمار میتواند در منزل برای بهبود شرایط و درمان فتق دیسک انجام دهد آورده شده است.

تمرینPRONE LYING

بیمار برروی شکم دراز میکشد .این حالت را 5دقیقه حفظ میکند و هر دو ساعت یکبار این کار را انجام می دهد.

PRONE LYING ON ELBOW

در این مرحله بیمار بر روی ارنج های خود تکیه کرده و هر 2ساعت 5 دقیقه این کار را انجام میدهد

EXT IN LYING

بیمار پس از 5دقیقه انجام حرکت قبل ده بار آرنج خود را صاف میکند باید توجه داشت که لگن از تخت جدا نشود.

EXT IN STANDING

بیمار هرموقع که نشسته است پس از 10دقیقه می ایستد به عقب خم میشود و این کار را 10مرتبه انجام میدهد.

موبیلیزیشن عصب سیاتیک

بیمار طاق باز می خوابد,زیر زانو را با دو دست میگیرد و ساق پا را تا جایی که علائم ایجاد نشود بالا میاورد 15مرتبه تکرار میکند 3بار در روز.

اصلاح LATRAL SHIFT

در بیمارانی که از خط وسط انحراف دارند انجام این تمرین مفید میباشد بدین صورت که اگر شانه های بیمار به سمت راست متمایل باشد بیمار با فاصله 20سانتیمتری از دیوار ایستاده و با شانه خود به دیوار تکیه میدهد سپس بادست چپ لگن خود را به سمت دیوار فشار داده تا به وضعیت نرمال برسد و یک دقیقه این وضعیت را حفظ میکند 3نوبت در روز و هر نوبت 5تکرار

ذکر این نکته ضروری است که انجام این تمرینات شما را از رفتن به فیزیوتراپی بی نیاز نمی کند و این تمرینات تنها ارائه مختصری از درمان فتق ذیسک می باشد و درمان کامل و دقیق باید توسط فیزیوتراپیست انجام گیرد زیرا نکات ریز ولی مهمی وجود دارد که باعث تغییر روند درمان می گردد .بنابر این از انجام سرخود و بدون هماهنگی این تمرینات جدا خودداری فرمایید زیرا ممکن است باعث افزایش درد شما گردد

جلوگیری از فتق دیسک یا عود مجدد آن

خودداری از نشستن طولانی مدت (بیش از 20دقیقه)بخصوص در هنگام صبح

استفاده از بالشتک(لومبار ساپورت)در گودی کمر هنگام نشستن

خودداری از حمل اجسام سنگین

خودداری از خم شدن های مکرر

مهمترین نکته در جلوگیری از فتق دیسک :همیشه بالشتک همراه خود داشته باشید و پس از چند دقیقه نشستن بایستید و چند بار به سمت عقب خم شوید

در صورت هرگونه سوال و مشکل از هرکجای ایران با ما تماس بگیرید خالصانه و متواضعانه در حد توان از هیچ کمکی مضایقه نکرده و کنار شما هستیم .

به امید یک زندگی بدون درد          

                                                       فیزیوتراپیست علیرضا سپهری